MAKULA DEJENERASYONU
Yaşa Bağlı Görme Kaybı ile Mücadele
YAŞLANMAYA BAĞLI BİR HASTALIK
Makula dejenerasyonu, genellikle yaşlılıkla ilgili olup, 65 yaş üstü insanlarda önde gelen görme kaybı nedenidir. Ancak hastalık, daha genç insanları da etkileyebilir. Görmeniz bozulmuşsa, hayatınızın nasıl değişeceği konusunda endişelenebilirsiniz. Her ne kadar endişeleriniz doğru olsa da görme kaybına uyum sağlamaya çalışmak, dolu dolu bir hayat sürmenize yardımcı olabilir.
Keskin Görmenin Kaybı
Makula dejenerasyonu makulanın, yani gözün keskin, merkezi ve renkli görmesinden sorumlu olan kısmının yıpranmasına bağlı bir durumdur. Genellikle iki gözü de etkiler. Görme kaybı yavaş veya ani olabilir, ancak kesinlikle gözün çok kullanımına bağlı değildir.
Görme kaybı ile ilgili endişelerinizi azaltmak
Basitçe, neden görme kaybınız olduğunu ve gelecekte sizi nelerin beklediğini anlamanız, endişelerinizi azaltabilir. Doktorunuz görme kaybını değerlendirip, tedavinin mümkün olup olmadığına karar verebilir ve size, gerektiğinde hemen doktora gidebilmeniz için görme değişikliklerinizi nasıl takip edeceğinizi gösterebilir.
NORMAL BİR GÖZE BAKIŞ
Gözünüz, son derece karmaşık bir organ olup her gün milyonlarca görüntüyü işleyerek size kendi dünyanızın panoramik bir görüntüsünü sunar. Makula, bu anatomik harikanın anahtar kısmıdır, keskin ve merkezi görme merkezidir. Makulanız hakkında daha fazla öğrendikçe, onun beslenen bir bitkiye benzediğini ve kısmi parçalanma ve yeniden yapılanma sürecinden geçtiğini düşüneceksiniz.
Panoramik Bir Görüntü
Gözünüzün tasarımı, panoramik bir görüntü sunar, dolayısıyla hem karşınızdaki, hem de yanlardaki cisimleri görebilirsiniz. Işık gözünüze girdikten sonra retinada odaklanır. Makulaya düşen görüntü keskin ve merkezi görüntülere dönüştürülür. Retinanın yan duvarlarına düşen ışık ise, gözünüzün en köşede gördüğü görüntüleri oluşturur.
Keskin ve Merkezi Bir Görme
Retinanızın merkezindeki ince ve kırılgan makula birçok tabakadan oluşur. Işığı hisseden hücreler keskin merkezi görmeyi sağlarken, daha alttaki iki tabaka bu hücreleri besler ve artık maddeleri uzaklaştırır.
MAKULA DEJENERASYONUNUN TİPLERİ
Bazı bitkiler, eğer fazla güneş veya su alırlarsa kolayca hasara uğrarlar. Makula dejenerasyonu da buna benzer. Işık, “kuru” tip makula dejenerasyonunun gelişiminde rol oynayabilir. Kuru tip daha sonra “yaş” tipe ilerleyebilir ve bu durumda makulada yoğun sıvı birikimi ve kanamalar vardır. Her iki tip de keskin merkezi görmeyi bozar.
“Kuru” Tip: Yavaş Görme kaybı
Makula hücreleri iyi çalışmadıklarında bu hücrelerin dejenerasyonu ve hatta ölümü gelişir ve yavaş görme kaybı meydana gelir. Görmeyi ilk algılaya hücreler olan konilerin dökülen uçları kolay sindirilemez, dolayısıyla bu madde birikir ve şişme başlar. Kuru tip makula dejenerasyonunun ilk bulgusu genellikle retina altındaki sarı birikintilerdir (Bkn Resim).
Ne görebilirsiniz?
Her ne kadar makula dejenerasyonunun ana bulgusu merkezi keskin görmenin kaybı ise de, hastalığın düzeyine bağlı olarak görmenizdeki etkilenme farklı düzeyde olabilir.
Harfler bulanık görülebilir, çünkü makulanın bazı kısımları ölmeye başlamıştır ve buna bağlı olarak görüşünüzde bazı boşluklar oluşur. Ayrıca düz çizgileri dalgalı olarak görebilirsiniz (resim). Hastalığın ilerleyen evrelerinde okumanız daha da bozulabilir ve yüzleri tanıyamaz hale gelebilirsiniz.
Yaş” Tip: Ani Görme Kaybı
Bu tip makula dejenerasyonu hızlı ve ciddi görme kaybına yol açabilir. Bu, genellikle bilinmeyen bir nedenle anormal ve yeni damarların oluşup sıvı veya kan sızdırması (Resim) ile meydana gelir. Sıvı birikimi makulanın kabarmasına ve görmenizin ani ve ciddi düzeyde bozulmasına yol açar. Pigment epitel dekolmanı da meydana gelebilir.
MAKÜLANIN MUAYENESİ
Doktorunuz sorular sorarak ve bir göz muayenesi ile başka problemler olmadığını ve sizde hangi tip makula dejenerasyonu olduğunu belirleyebilir. Kuru tip dejenerasyonun bazı tiplerinde yaş tipe dönüşme riskini azaltabilecek bazı özel vitamin kompleksleri koruyucu olarak önerilebilir. Yaş tip tanısı konursa doktorunuz göz içi ilaç enjeksiyonu veya lazer tedavisi önerebilir.
Tıbbi öykü
Şikayetleriniz ve tıbbi hikayeniz görme kaybınızın muhtemel sebeplerini belirleyebilir. Doktorunuz, şikayetlerinizi ve bunların ne zamandır sürdüğünü, ailenizde makula dejenerasyonu olup olmadığını sorabilir. Makula dejenerasyonu yaşlı, açık renk saçlı ve açık tenli insanlarda daha sık görüldüğünden, doktorunuz yaşınız, cilt ve saç renginiz hakkında notlar alabilir.
Rutin Göz Muayeneleri
Doktorunuza her gittiğinizde birtakım problemleri kontrol etmek için bazı rutin testlerden geçebilirsiniz. Görme keskinliği, göz tansiyonu, rutin ön ve arka segment muayeneleri ve retinanızı görüntülemeye yarayan OCT (optik koherens tomografi) testleri yapılabilir. Bazen retina anjiografis (FA)i gerekebilir.
Floresein anjiografi (FA) yaş tip makula dejenerasyonunu doğrulayabilecek olan retina fotoğraflarıdır. Bu işlemde renkli bir boya damardan verilir, göze giderek retinadaki herhangi bir sıvıyı belirginleştirmeye yarar. Bu işlem sırasında ardısıra fotoğraflar çekilir.
Amsler grid – Kareli çizgiler ve ortada koyu renkli nokta- görmenizdeki bir çarpıklaşmayı gösterir. Hastalığın erken belirtisini tespit etmenizi sağlar.
OCT: Optik koherens tomografi: Makülanın histolojik kesitini alır ve özellikle yaş tipte en önemli ipuçlarını bize sunar. Tedavi kararında son derece etkilidir.
GÖRMENİZİ KORUMAK
Görmenizi korumak için yapabileceğiniz iki şey, gözlüklerinizde özel filtreler kullanmak ve doktorunuza düzenli olarak gitmektir. Makula dejenerasyonu hızlıca kuru tipten yaş tipe ilerleyebileceğinden, herhangi bir sızıntının lazerle erken tedavisi için düzenli takip şarttır. Bir Amsler grid, görmenizi günlük olarak test etmenizi sağlar. Tek gözünüzü kapatıp, biriyle yakın gözlüğünüz takılı olarak ortadaki noktaya bakarken çizgilerde kırılma, eğilme veya karanlık bulanık alanlar oluşuyor mu? (resim)
“Kötü” ışığı süzün
Ultraviyole (UV) ışık yüksek enerjili, kısa dalgaboylu, güneşten gelen bir ışıktır. UV’ye fazla maruz kalmak, makula dejenerasyonu riskinizi artırabilir. Özel güneş gözlükleri alarak veya kendi gözlüğünüzü UV filtresiyle kaplatarak gözlerinizi koruyabilirsiniz.
Doktor Takibi
Kuru tipte kendinizi düzenli olarak takip etmeniz (amsler grid – kareli kağıt testleri ile) önemlidir. Herhangi bir kötüleşme olduğunda hemen doktorunuza başvurunuz. Sorun olmasa bile ortalama 6 aylık aralarla takip önerilecektir. Yaş tip varlığında ise aylık takipler son derece önemlidir. Uygulanan tedaviye alınan cevabın değerlendirilmesi ve yeni tedavilerin uygulanması açısından bu aylık kontrolleri ihmal etmemek gerekir. Doktorunuz, daha önce yapılan testleri tekrarlayacaktır.
Görmenizi her gün test edin-Amsler grid (Kareli kağıt) testi
Görmenizi bir Amsler grid ile test etmek, günlük olarak yapabileceğiniz, basit, beş saniyelik bir kontroldür. Size verilen kareli kağıtta otradaki siyah noktaya bakarken etraftaki çizgilerde bulanık alanlar veya çizgilerde dalgalanma veya kırık çizgiler görmeniz makula dejenerasyonunu ortaya çıkarabilir. Bu testi yakın gözlüğünüzü takarak ve her iki göz için ayrı ayrı yapmalısınız.
Amsler Gridin Kullanımı
- Amsler gridi kolayca görebileceğiniz bir yere asın
- Amsler gridden bir adım ötede durun.
- Gözlüklerinizi takıp, bir gözünüzü kapatın ve ortadaki siyah noktaya odaklanın.
- Siyah lekeler veya dalgalı çizgiler gibi görme değişikliklerinizi not alın.
- Yukarıdaki aşamaları diğer gözünüzle tekrarlayın
- Herhangi bir değişiklik fark ettiğinizde doktorunuza başvurunuz.
TEDAVİ:
- Göz İçi İlaç Enjeksiyonları: Yaş tip maküla dejenerasyonunda kullanılan bir yöntemdir. 2004 yılından sonra göz içine anti-VEGF etkili ajanlardan Avastin (Altuzan) ve Lucentis uygulanmaktadır. Bu ilaçlar maküla dejenerasyonunun yaş tipinin tedavisinde yeni bir devrim niteliğindedir. Tedavide ilk 3 ay ayda bir enjeksiyon yapılır, sonrasında ise aylık kontroller sırasında eğer lezyonun hala aktif olduğu düşünülürse gerektikçe tekrar enjeksiyon yapılır. Bu şekilde mevcut görmenin korunması ve bir miktar görmede artış sağlanabilmektedir. Kontrollerde rutin muayene ile OCT testleri tekrarlanır. İşlem sonrası antibiyotik damla kullanmanız gerekebilir. Doktorunuzun uyarılarına dikkatle uymalısınız.
- Fotodinamik tedavi (PDT)
Bu laser tedavisi özellikle polipoid koroidal vaskülopati denen özel bir maküla dejenerasyonu tipinde tercih edilen bir yöntemdir. Laser uygulaması öncesinde 10 dakika süreyle kolunuzdaki bir damardan ilaç infüzyonu yapılır, verilen bu ilaç uygulanacak laser ışını ile etkin hale gelir ve damarların kapanmasını sağlar. İşlem hasta ve doktor açısından zor olmayan bir işlemdir. Laser tedavisi sonrasında 48 saat süre ile güneş ışığı ve şiddetli ışıklardan kaçınılmalı ve gerektiğinde özel bir koruyucu gözlükle ve tüm deri giysilerle olabildiğince kapatılarak dışarı çıkılmalıdır. Bu konuda doktorunuzun tavsiyelerine özenle dikkat etmeniz gereklidir.
Tekrarlayan tedaviler gerektirebilir.
- Laser fotokoagülasyon:
Çok seyrek olarak sarı noktanın merkezinin dışında lezyon varlığında tercih edilebilen bir tedavi yöntemidir. Eskiden eldeki tek tedavi yöntemi bu iken, haraplayıcı olduğundan ve nüks etme riski %50 olduğundan diğer tedaviler gündeme geldikten sonra çok az taraftar bulmaktadır.
GÖRME DEĞİŞİKLİKLERİNE UYUM SAĞLAMA YOLLARI
Birçok araç veya “düşük görme yardımı araçları”, daha iyi görmenize veya görme kaybına adapte olmanıza yardım eden insanlar uyum sağlamanıza yardımcı olacak ipuçları verebilir. Birçok kitaptaki başlıklarda “kör” sözcüğünün yer aldığını hatırlayın. Siz kör olmasanız da, bunun sizi durdurmasına izin vermeyin. Uzanıp almayı öğrenmek zor olabilir, ancak ödüllerin ölçülemez değerde olduğunu göreceksiniz.
Düşük görmeye yardımcı araçlar
Birçok araç, günlük hayatınızı kolaylaştırabilir ve daha bağımsız olmanızı sağlayabilir. Bunlar çoğunlukla okuma, yemek pişirme, dikiş dikme gibi yakın işler içindir. Harfleri ve numaraları büyüterek okunmalarını kolaylaştırır. Veya diğer duygularınıza kullanmanıza yardım ederler. Konuşan kitaplar ve hesap makineleri gibi.
Basit ve Optik yardımcı cihazlar:
Elektronik Yardımcı cihazlar:
Geleceğe Umutla Bakmak
Ufuktaki bilimsel gelişmeler bir gün makula dejenerasyonunun tedavisini önlenmesini kolaylaştırabilir. Yeni ilaçlar ve gen tedavileri geliştirilmektedir. Daha fazla bilgi için doktorunuza danışın.
AKTİF KALMAK
Bir görme kaybı yaşamak, hayat tarzınızda bazı değişiklikler yapmanız anlamına gelebilir. Ancak, bu sevdiğiniz faaliyetleri bırakmak için bir sebep değildir. Arkadaşlarınızın ve ailenizin desteği ve düşük görme yardımı araçları ile, hayatın sunduğu en güzel şeylerin bazılarının tadını çıkarmaya devam edebilirsiniz.